OCHRONA PTAKÓW

Ochrona ptaków realizowana jest między innymi przez wytyczanie obszarów zwanych strefami, które trwale lub okresowo zabezpieczają otoczenie gniazd przed wszelkimi formami działalności ludzkiej.

Historia ochrony strefowej w Polsce sięga początku lat 80 ubiegłego wieku, z  idei  ochrony  bielika,  którego  liczebność w tym czasie wynosiła ok. 100 par lęgowych. Pierwszym aktem prawnym, obejmującym ochroną miejsca lęgowe 10 najbardziej zagrożonych gatunków ptaków, było Rozporządzenie Ministra Leśnictwa  i Przemysłu Drzewnego z roku 1983, przygotowane we współpracy z Komitetem Ochrony Orłów i Stacją Ornitologiczną w Gdańsku. Aktualnie obowiązuje znowelizowana ustawa o ochronie przyrody z 16.04.2004 r. (z późniejszymi zmianami) i rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt z 7 października 2014 r. Zgodnie z tym ostatnim aktem ochroną strefową objęto 20 gatunków ptaków: 11 gatunków ptaków szponiastych, 3 gatunki sów, ślepowrona, bociana czarnego, szlachara, cietrzewia, głuszca i kraskę.

Na gruntach będących w zarządzie nadleśnictwa wyznaczono 11 stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu lub regularnego przebywania wygranych gatunków ptaków (4 strefy - bocian czarny Ciconia nigra, 3 strefy - bielik Haliaeetus albicilla, 3 strefy - włochatka Aegolius funereus, 1 strefa - sóweczka Glaucidium passerinum), które zajmują łacznie powierzchnię 256,56 ha. 

Realizacja ochrony strefowej

Na mocy aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody to regionalni dyrektorzy ochrony środowiska mają możliwość ustalania i likwidowania stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt, a na terenach parków narodowych dyrektorzy parków.

Ochronę strefową realizuje się w miejscu istnienia lęgu i w jego bezpośrednim otoczeniu. Wyjątek stanowią strefy dla cietrzewia i głuszca, które dotyczą tokowisk. Generalną zasadą jest podział strefy na dwie części:

1.   Strefę ochrony całorocznej

2.   Strefę ochrony okresowej

Strefa ochrony całorocznej

Funkcjonuje na zasadach rezerwatu ścisłego - bez możliwości wstępu bez zezwolenia i wprowadzania jakichkolwiek zmian w otoczeniu. Wykonywanie jakichkolwiek czynności na tym obszarze wymaga uzgodnień z Generalną lub Regionalną Dyrekcją Ochrony Środowiska. Dla ptaków drapieżnych jest to zwykle fragment starego lasu z jednym lub kilkoma (zamiennie wykorzystywanymi) gniazdami oraz drzewami odpoczynkowymi, noclegowymi i obserwacyjnymi. W przypadku puchacza może to być również fragment terenu otwartego, na przykład torfowiska lub bagna. Wielkość i kształt strefy są określane indywidualnie dla każdego gatunku i każdego stanowiska w oparciu o zasady podane w rozporządzeniu.

Strefa ochrony częściowej

Obszar sąsiadujący z gniazdem chroniony w okresie rozrodczym. Strefa buforowa wyłączona okresowo z działalności człowieka obejmująca najbliższe otoczenie miejsca rozrodu opisanego strefą ścisłą. Odgrywa ona równie istotną rolę, zapewniając ptakom spokój i bezpieczeństwo w okresie lęgów. Strefa ochrony częściowej powinna obejmować obszar o promieniu 300-500 m od gniazda. Z doświadczeń Komitetu Ochrony Orłów wynika, że w przypadku orlika krzykliwego, kani rudej i kani czarnej strefa ochrony częściowej może przebiegać w odległości około 300 m od gniazda.

            Na terenie Nadleśnictwa Lubliniec spośród strefowych gatunków ptaków stwierdzono gniazdowanie bielika Haliaeetus albicilla i bociana czarnego Ciconia nigra. To właśnie na terenie Nadleśnictwa Lubliniec zaobserwowano w roku 1989 pierwszy lęg bielika w woj. śląskim, po okresie braku gniazdowania tego gatunku w całej  południowej Polsce (Kościelny    i  Belik  2006). Również z terenu naszego nadleśnictwa pochodzą dwa z trzech przypadków zaobserwowania na Górnym Śląsku lęgu mieszanego bielika oraz myszołowa. Pierwsze takie zdarzenie odnotowano w 1990 roku (informacja Henryk Kościelny). Druga podobna sytuacja miała w roku 2012 (informacja Adam Czubat).

Bielik– jest największym ptakiem szponiastym gniazdującym w naszym kraju i jednym z największych w Europie. Samce są nieco mniejsze od samic. Bieliki tworzą trwałe pary Dorosłe samice mogą osiągać masę ok. 6 kg i rozpiętość skrzydeł ok. 2,5 m.

Na przełomie XIX i XX wieku bielik w Polsce znajdował się na progu wymarcia. Na początku XX wieku na obecnych ziemiach polskich gniazdowało już tylko 20 par, głównie na Pomorzu Zachodnim. W XIX i XX wieku do głównych przyczyn wymierania gatunku zaliczano bezpośrednie prześladowanie, czyli odstrzał i rabowanie jaj lub młodych. W końcu XX wieku najważniejszą przyczyną strat było powszechne stosowanie DDT. Odbudowa i dynamiczny rozwój populacji bielika w ostatnich dekadach spowodowany jest coraz skuteczniejszą ochroną gatunku, w tym objęciu bielika ochroną gatunkową, a przede wszystkim nowatorską ochroną strefową, funkcjonującą wokół gniazd bielika od 1984 r. W 1981 r. powstał Komitet Ochrony Orłów (KOO), którego członkowie w sposób bardzo aktywny włączyli się w działania ochroniarskie. Nie bez znaczenia jest też fakt bezpośredniego zaangażowania się leśników w ochronę i monitoring gniazd bielika w ramach programu „Leśnicy polscy – polskim orłom".

Bielik w Polsce od kilkudziesięciu lat wykazuje silny wzrost liczebności. Obecnie występuje prawie w całym kraju, a najwyższe zagęszczenia i liczebności osiąga na północnym zachodzie, zachodzie oraz północy kraju. Komitet Ochrony Orłów ocenia, że sukcesywnie rosnąca liczebność bielika na początku drugiej dekady XXI wieku osiągnęła liczebność 1000 - 1400 par lęgowych.

Wielkość stref dla bielika wynosi do 500 m dla strefy ochrony okresowej (od 1 stycznia do 31 lipca) oraz do 200 m dla strefy ochrony całorocznej

Z uzyskanych przez KOO danych wynika, że preferowanym drzewem gniazdowym bielika jest sosna. W ponad 70% bieliki umieszczały gniazda właśnie tym gatunku drzewa, co niemal dokładnie pokrywa się z udziałem tego gatunku drzewa w lasach Polski. Odpowiednimi są także buk, dąb i olcha. Wynika to z pokroju tych gatunków, stwarzających bielikom możliwości stabilnego umieszczenia dużych gniazd w górnej części korony. Tylko po kilka lęgów stwierdzono na jodle, wierzbie, osice i wejmutce Duża liczba gatunków drzew, na których bieliki choćby sporadycznie budują gniazda, wskazuje na plastyczność ekologiczną gatunku przy wyborze drzewa gniazdowego o odpowiednim pokroju.

Bocian czarny zakłada gniazda wyłącznie w lasach i żeruje przede wszystkim na niewielkich ciekach leśnych i stawach, polując tam głównie na małe ryby. Gatunek ten występuje w lasach całej Polski. Liczebność bociana czarnego aktualnie szacowana jest na 1100-1200 par.

Wielkość stref dla bociana czarnego wynosi do 500 m dla strefy ochrony okresowej (od 15 marca do 31 sierpnia) oraz do 100 m dla strefy ochrony całorocznej.

Najczęściej zajmowane przez bociana czarnego gatunki drzew to: dąb, sosna i olsza czarna. Drzewa gniazdowe to drzewa wyróżniające się pod względem pierśnicy. Dąb szczególnie dobrze nadaje się do zakładania gniazd przez bociany czarne, gdyż rozłożyste konary starych dębów stanowią dobrą podporę dla ciężkiego gniazda, a kształt korony umożliwia łatwy dolot do gniazda.