Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych.

Projekt „Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych" w ramach III priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko" to pierwsza na tak wielką skalę próba połączenia działań leśników w zakresie retencji z aktywną ochroną przed niepożądanymi skutkami przyśpieszonego spływu wód powierzchniowych.

Projekt był realizowany od 2007 r. i trwał do 2015 r. Źródłem finansowania działań jest III priorytet Programu Operacyjnego „Infrastruktura i Środowisko" - Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska (środki Funduszu Spójności).

Całkowita wartość brutto projektu wyniosła ponad 189 mln zł.

Obserwacje z ostatniego 50-lecia wskazują na nasilanie się na obszarze Polski ekstremalnych zjawisk pogodowych. Sezonowa zmienność klimatyczna charakteryzująca się intensywnymi opadami wiosennymi, okresami suszy w porze letniej oraz stan systemów melioracyjnych, doprowadziły do obniżenia zwierciadła wód gruntowych i powierzchniowych. W efekcie na wielu obszarach dochodzi do przesuszenia licznych siedlisk leśnych.

Wychodząc naprzeciw opisanym problemom, od ponad 20 lat Lasy Państwowe realizowały inwestycje związane z retencjonowaniem wody. Podejmowane działania przyniosły wymierne korzyści w postaci zwiększenia zasobności w wodę siedlisk leśnych, a także odtworzenia zdegradowanych ekosystemów wodno-błotnych.

W 2006 r. postanowiono pojedyncze przedsięwzięcia wielu nadleśnictw połączyć w jeden wspólny projekt małej retencji na Niżu Polskim i opracować wniosek o dofinansowanie z Funduszu Spójności. W efekcie w grudniu 2009 r. złożono wniosek o dofinansowanie, czego wynikiem była podpisana w czerwcu 2009 r. umowa o dofinansowanie projektu podpisana pomiędzy NFOŚiGW a DGLP.

Celem projektu jest retencja wód powierzchniowo-gruntowych na obszarach administrowanych przez Lasy Państwowe, w obrębie zlewni cieków, przy jednoczesnym zachowaniu i wspieraniu rozwoju krajobrazu naturalnego.

Projekt przewidywał wykonanie i/lub zmodernizowanie małych zbiorników i budowli piętrzących renaturyzację odwodnionych mokradeł oraz, tam gdzie to możliwe, przywrócenie naturalnej meandryzacji rzek, wyrównanie i spowalnianie spływu wód wezbraniowych. Działania zaplanowane w projekcie były prowadzone tak, aby dostosować warunki do istniejącego stanu ekosystemu leśnego lub stymulować poprawę stanu przyrodniczego i zwiększenie różnorodności biologicznej.

Projekt objął swoim zasięgiem ekosystemy nizinne całego kraju. Uczestniczyło w nim 175 nadleśnictw z terenu 17 Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych.

Dzięki projektowi powstały obiekty służące polepszeniu warunków wilgotnościowych na danym terenie, pomiędzy którymi występują zależności funkcjonalno-przestrzenne (najczęściej w obrębie małych zlewni rzek trzeciego rzędu). Część obiektów zlokalizowana została na obszarach Natura 2000 lub na terenach objętych innymi formami ochrony przyrody. W takich sytuacjach były one projektowane tak, by służyły ochronie tych obszarów.

Zadania realizowane przez PGL LP Nadleśnictwo Lubliniec w ramach III priorytetu Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007 - 2013: "Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych":

Zadanie nr 02-19-01

Modernizacja zbiorników wodnych w leśnictwie Lubliniec (oddziały 932, 933, 934), o powierzchni lustra wody około 1,71 ha, mających na celu  poprawę warunków retencyjnych obszarów leśnych leżących w sąsiedztwie w/w zbiorników, a także wzbogacenie bioróżnorodności przyrodniczej   kompleksu leśnego poprzez odtworzenie obszarów stanowiących siedliska wodno – błotne na powierzchni około 12 ha.

Minimalna objętość retencjonowanej wody: 23 912 m3,
Koszt realizacji zadania: 159 972,04 zł netto,
Okres realizacji: 21.09.2010 r. - 14.09.2011 r.

Teren inwestycji stanowią naturalne obniżenie terenu, na których zlokalizowane są zbiorniki wodne. W stanie przed modernizacją na obszarze około 3 ha całorocznie utrzymywana była woda. Obszar około 6 ha stanowiły tereny bagienne bez lustra wody. Przyległe tereny porośnięte są drzewostanami stanowiącymi młodniki i drzewostany średnich oraz starszych klas wieku. W strukturze gatunkowej dominującym gatunkiem jest sosna ok. 70% udziału,  gatunki domieszkowe stanowią świerk, brzoza, olsza i dąb. Spośród typów siedliskowych lasu w otoczeniu  inwestycji występują siedliska borowe – bór świeży, bór wilgotny, bór mieszany wilgotny i bór bagienny. Siedliska te, za wyjątkiem boru bagiennego, występują w wariantach umiarkowanie i silnie uwilgotnionych, wykształconych na glebach glejowo bielicowych i  bielicowych. Siedliska bagienne wykształcone zostały na glebach gruntowo glejowych torfowych powstałych na skutek zmian miejscowych stosunków wodnych.

Teren inwestycji to grunty znajdujące się w niewielkim zagłębieniu terenowym w  pobliżu rzeki Lublinicy. Warunki hydrologiczne tego obszaru kształtowane są głównie poprzez wody dopływające rowami z terenów leśnych oraz wody pochodzące bezpośrednio z opadów. Ujście wody z tego terenu odbywa się za pomocą jednego rowu do rzeki Lublinicy. Teren inwestycji stanowią obszary silnie uwilgotnione i bagienne z całorocznie utrzymującym lustrem wody w zbiorniku oraz okresowo na trenie pozostałym. Z uwagi na stosunkowo szybki odpływ wód z tego terenu, spowodowany brakiem prawidłowo działających zastawek teren torfowiska w okresach letnich ulegał przesychaniu, a poziom wody w zbiorniku obniżeniu.

Projekt dotyczył modernizacji istniejącego zbiornika wodnego wraz z zabudową systemu zastawek umieszczonych na dopływie do w/w zbiornika na odcinku ok. 700 m, mających na celu retencjonowanie wody w zbiorniku do wysokości piętrzenia ok. 1,8 m oraz na obszarach użytkowanych przeszłości jako i stawy, a w obecnym stanie stanowiące obszary bagienne, gromadzenie wody w formie rozlewisk o wysokości piętrzenia od 0,8 do 0,9 m. Projekt nie spowodował znacznej ingerencji w środowisko przyrodnicze. Modernizacja zbiornika nastąpiła w granicach istniejącej linii brzegowej, natomiast system zastawek oparty został na istniejących urządzeniach, takich jak przepusty i groble.

Modernizacja zbiornika wodnego polegała na wykonaniu prac ziemnych w czaszy zbiornika zmierzających do jego pogłębienia oraz uformowania grobli bocznych i grobli czołowej. Formowanie grobli wykonane zostało z miejscowego materiału bez konieczności dowozu mas ziemnych z innych miejsc. W grobli czołowej zabudowano betonową zastawkę – mnich służący regulacji wysokości piętrzenia wody. W obrębie dawnego występowania stawów prace ziemne wykonane zostały w stopniu minimalnym i poległy na remontach grobli, w miejscach gdzie uległy zniszczeniu, oraz zabudowie systemu zastawek pozwalających na gromadzenie wody w formie rozlewiskowej, a także uzyskaniu efektu kaskadowego przepływu wody pomiędzy poszczególnymi zbiornikami. W realizacji zadania nie używano materiałów sztucznych do uszczelniania zbiorników, jedynie urządzenia piętrzące (mnich i zastawki) z uwagi na trwałość wykonano z betonu.

Zadanie nr 02-19-02

Modernizacja zbiorników wodnych w leśnictwie Brzezinki (oddział 371), o powierzchni 0,51 ha, mających na celu poprawę warunków retencyjnych obszarów leśnych leżących w sąsiedztwie w/w zbiorników, a także wzbogacenie bioróżnorodności przyrodniczej kompleksu leśnego.

Minimalna objętość retencjonowanej wody: 9 479 m3,
Koszt realizacji zadania: 72 026,95 zł netto,
Okres realizacji: 21.09.2010 r. - 15.07.2011 r.

 
Teren inwestycji stanowi naturalne koryto cieku wodnego, na którym zlokalizowane są trzy zbiorniki wodne ułożone kaskadowo. W stanie przed modernizacją w jednym zbiorniku utrzymowało się lustro wody, pozostałe zbiorniki porośnięte były roślinnością trawiasto-drzewiastą. Przyległe tereny porośnięte są starodrzewiem dębowym  ok. 60 % udziału, gatunki domieszkowe stanowią sosna i brzoza. Spośród typów siedliskowych lasu w otoczeniu inwestycji występują siedliska lasu mieszanego wilgotnego  oraz w niewielkim udziale boru mieszanego świeżego. Siedliska te występują odpowiednio w wariancie umiarkowanie wilgotnym i silnie świeżym, wykształcone na glebach gruntowoglejowo właściwych i rdzawych właściwych.

Teren inwestycji to grunty znajdujące się w niewielkim zagłębieniu terenowym w korycie cieku wodnego Myślinka. Warunki hydrologiczne tego obszaru kształtowane są głównie poprzez wody dopływające rowami z terenów użytkowanych rolniczo i obszarów leśnych oraz bezpośrednio wodami opadowymi. Z uwagi na stosunkowo szybki odpływ wód z tego terenu, spowodowany brakiem prawidłowo działających zastawek stawy w okresach letnich ulegały przesychaniu i konsekwentnie zarastały roślinnością trawiastą i drzewiastą. W pobliżu inwestycji brak jest terenów źródliskowych.

Modernizacja dotyczyła istniejących trzech zbiorników wodnych położonych w kompleksie leśnym, tworzących system „stawów paciorkowych” wraz z zabudową systemu zastawek umieszczonych na groblach mających na celu całoroczne gromadzenie wody w zbiornikach  do wysokości piętrzenia od 1,96 m do 2,6 m. Powyższe zbiorniki w przeszłości wybudowane zostały na istniejącym cieku wodnym zasilanym głównie wodą opadową oraz pochodzącą ze spływu powierzchniowego z terenów użytkowanych rolniczo oraz z kompleksów leśnych położonych w górnym biegu cieku. Przepływ wody przez zbiorniki odbywa się całorocznie, jednak największe nasilenie przypada na okresy wiosenne i jesienne. Z uwagi na zniszczenia systemu zastawek oraz grobli spowodowane powodzią z 1997 roku, na dzień rozpoczęcia modernizacji nie było możliwości całorocznego zatrzymania wody w zbiornikach.
W założeniach projekt nie powodował znacznej ingerencji w środowisko przyrodnicze. Modernizacja zbiorników nastąpiła w granicach istniejącej linii brzegowej, natomiast system zastawek oparty został na istniejących urządzeniach, takich jak przepusty i groble.

Modernizacja zbiornika wodnego polegała na wykonaniu prac ziemnych w czaszy zbiorników zmierzających do ich pogłębienia oraz uformowania grobli bocznych i grobli czołowej. Formowanie grobli wykonane zostało z miejscowego materiału bez konieczności dowozu mas ziemnych z innych miejsc. Strome skarpy zbiorników umocniono przy pomocy faszyny. W groblach czołowych poszczególnych zbiorników zbudowano betonowe zastawki - służące regulacji wysokości piętrzenia wody.
Do realizacji zadania nie używano materiałów sztucznych do uszczelniania zbiorników, jedynie urządzenia piętrzące (mnich i zastawki) z uwagi na trwałość wykonano z betonu.